تری سدیم سیترات چیست؟
تری سدیم سیترات یک نمک سدیم از اسید سیتریک است. این ماده به طور گسترده‌ای به عنوان یک افزودنی غذایی استفاده می‌شود و به عنوان یک نگهدارنده، طعم دهنده و امولسیفایر عمل می‌کند. همچنین در محصولات پاک‌کننده و داروسازی کاربرد دارد.
تری سدیم سیترات، که با فرمول شیمیایی Na3C6H5O7 شناخته می‌شود و اغلب به اختصار «سدیم سیترات» نامیده می‌شود، در دو گرید تولیدی عرضه می‌گردد : فرم خشک (بدون آب) و فرم دی‌هیدرات (دوآبه). هر دو شکل این ترکیب، خواص شیمیایی و کاربردهای فراوانی را در صنایع مختلف به نمایش می‌گذارند.
خواص فیزیکی و شیمیایی تری سدیم سیترات
خواص فیزیکی :
- فرمول شیمیایی : Na₃C₆H₅O₇
- وزن مولکولی : 258.06 گرم بر مول
- شکل ظاهری : پودری بلوری، سفید و بدون بو
حلالیت :
- به راحتی در آب حل می‌شود (حدود 200 گرم در لیتر در دمای 20 درجه سانتیگراد).
- در الکل ها کم حل است.
نقطه ذوب :
- حدود 160 درجه سانتیگراد (در شرایط گوناگون ممکن است متفاوت باشد).
حالت فیزیکی :
- در حالت دی هیدرات، دمای ذوب می‌تواند متفاوت باشد، و تری‌سدیم سیترات به صورت بلورهای آب‌دار هم وجود دارد.
خواص شیمیایی :
اسید و باز :
- تری‌سدیم سیترات به عنوان یک باز ضعیف عمل می‌کند و می‌تواند در محلول‌های آبی به تولید یون‌های سدیم یون‌های سیترات (C₆H₅O₇²⁻) منجر شود.
- این یون‌های سیترات به عنوان بافر عمل کرده و pH محلول را در سطح معین نگه می‌دارند.
پایداری :
- تری سدیم سیترات در دماهای معمولی و در شرایط خشک پایدار است. اما در شرایط مرطوب ممکن است به آب‌داری تبدیل شود.
واکنش ها :
- در حضور یون‌های فلزی (مانند کلسیم) دریافت‌های پیوندی قوی ایجاد می‌کند. این خاصیت به کارایی آن به عنوان یک ضد انعقاد خون کمک می‌کند.
این ماده می‌تواند با اسیدها واکنش دهد و نمک‌های مختلفی تولید کند.
خاصیت نگهدارندگی :
- به دلیل خاصیت بافری، از رشد باکتری‌ها و کپک‌ها در محصولات غذایی جلوگیری می‌کند و به این ترتیب در افزایش زمان ماندگاری مواد غذایی موثر است.
کاربرد در صنایع مختلف :
- در صنایع غذایی به عنوان طعم‌دهنده و نگهدارنده، در محصولات پزشکی برای جلوگیری از لخته شدن خون، و همچنین در پاک‌کننده ها و شوینده ها به عنوان عامل ضد رسوب آهک و امولسیفایر استفاده می‌شود.
روش تهیه تری سدیم سیترات
تری‌سدیم سیترات معمولاً از طریق واکنش اسید سیتریک با یک ترکیب قلیایی سدیم (مانند هیدروکسید سدیم یا کربنات سدیم) تولید می‌شود. در زیر، یک روش کلی برای تهیه تری‌سدیم سیترات توضیح داده شده است:
مواد لازم برای تهیه تری سدیم سیترات :
- اسید سیتریک : C₆H₈O₇ (به صورت پودر یا محلول)
- هیدروکسید سدیم: NaOH یا کربنات سدیم : Na₂CO₃ (به صورت پودر یا محلول)
- آب مقطر : H₂O
- تجهیزات که شامل موارد زیر می باشد :
- بشر (Beaker) یا ظرف مناسب برای مخلوط کردن
- همزن مغناطیسی یا همزن مکانیکی
- کاغذ pH یا دستگاه pH متر
- هیتر (Hot plate)
- قیف و کاغذ صافی (در صورت نیاز به تصفیه)
- دستگاه تبخیر کننده (Evaporator) یا آون (Oven)
روش کار با تجهیزات و مواد برای تهیه تری سدیم سیترات :
تهیه محلول قلیایی :
- اگر از هیدروکسید سدیم (NaOH) استفاده می‌کنید :
یک محلول هیدروکسید سدیم با غلظت مشخص تهیه کنید. به عنوان مثال، می‌توانید 40 گرم NaOH را در 1 لیتر آب مقطر حل کنید تا یک محلول 1 مولار (1M) داشته باشید.
- اگر از کربنات سدیم (Na₂CO₃) استفاده می‌کنید :
یک محلول کربنات سدیم با غلظت مشخص تهیه کنید. به عنوان مثال، می‌توانید 106 گرم Na₂CO₃ را در 1 لیتر آب مقطر حل کنید تا یک محلول 1 مولار (1M) داشته باشید.
خنثی سازی اسید سیتریک :
- اسید سیتریک را در مقدار مناسبی از آب مقطر حل کنید تا یک محلول تهیه شود. غلظت این محلول بستگی به مقدار تری‌سدیم سیتراتی دارد که می‌خواهید تولید کنید.
- محلول قلیایی (NaOH یا Na₂CO₃) را به آرامی و به تدریج به محلول اسید سیتریک اضافه کنید.
- در حین اضافه کردن، محلول را به طور مداوم هم بزنید تا واکنش به خوبی انجام شود.
- از کاغذ pH یا pH متر استفاده کنید تا pH محلول را کنترل کنید. هدف این است که pH را به حدود 7 تا 8 برسانید. برای این منظور، به تدریج محلول قلیایی را اضافه کنید تا به این pH برسید.
تصفیه (در صورت نیاز) :
- اگر محلول حاصل دارای ذرات معلق یا ناخالصی است، می‌توانید آن را از طریق کاغذ صافی تصفیه کنید.
تبخیر و خشک کردن :
- محلول تصفیه شده را در یک دستگاه تبخیر کننده (Evaporator) یا بر روی یک هیتر (Hot plate) قرار دهید تا آب آن تبخیر شود. اگر از هیتر استفاده می‌کنید، دما را به دقت کنترل کنید تا از تجزیه تری‌سدیم سیترات جلوگیری شود.
- پس از تبخیر آب، یک جامد باقی می‌ماند. این جامد را در یک آون (Oven) در دمای پایین (حدود 60-70 درجه سانتیگراد) خشک کنید تا کاملاً بدون رطوبت شود.
خرد کردن و بسته بندی:
- جامد خشک شده را خرد کنید تا به صورت پودر درآید.
- پودر تری‌سدیم سیترات را در ظروف مناسب و در جای خشک و خنک نگهداری کنید.
نکات مهم :
- هنگام کار با هیدروکسید سدیم، از دستکش، عینک محافظ و لباس مناسب استفاده کنید، زیرا این ماده می‌تواند سوزاننده باشد.
- برای دستیابی به تری‌سدیم سیترات با کیفیت بالا، دقت در اندازه‌گیری و کنترل pH بسیار مهم است.
- استفاده از مواد اولیه با خلوص بالا به تولید محصول نهایی با کیفیت کمک می‌کند.
- با توجه به این که هدف تولید تری‌سدیم سیترات است، لازم است pH به دقت کنترل شود تا از تولید سیترات‌های دیگر (مانند دی‌سدیم سیترات یا منو سدیم سیترات) جلوگیری شود.
این روش کلی به شما کمک می‌کند تا تری سدیم سیترات را در آزمایشگاه یا در مقیاس کوچک تهیه کنید. در صنایع بزرگ، فرآیند های تولید ممکن است پیچیده تر و با استفاده از تجهیزات پیشرفته تری انجام شود.
کاربردهای تری سدیم سیترات
صنایع غذایی
نگهدارنده مواد غذایی :
- تری سدیم سیترات با کاهش pH و ایجاد محیطی نامساعد برای رشد باکتری‌ها، قارچ‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها، از فساد مواد غذایی جلوگیری می‌کند.
- در محصولات لبنی، نوشیدنی‌ها، محصولات کنسروی و فرآورده‌های گوشتی کاربرد دارد.
طعم دهنده :
- تری سدیم سیترات دارای طعم ترش و ملایمی است که می‌تواند به عنوان یک طعم‌دهنده در مواد غذایی استفاده شود.
- در نوشیدنی‌ها، مربا و ژله و شیرینی‌پزی کاربرد دارد.
امولسیفایر:
- تری‌سدیم سیترات به عنوان یک امولسیفایر کمک می‌کند تا دو مایع غیرقابل اختلاط (مانند آب و روغن) به صورت یکنواخت مخلوط شوند و از جدا شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند.
- در پنیر فرآوری شده، سس‌ها و دیپ ها کاربرد دارد.
بافر :
- تری سدیم سیترات به عنوان یک بافر در مواد غذایی عمل می‌کند و می‌تواند pH را در محدوده مشخصی تثبیت کند.
- در نوشیدنی‌ها و محصولات پخته شده کاربرد دارد.
صنایع پزشکی و دارویی :
ضد انعقاد خون :
- تری سدیم سیترات با اتصال به یون‌های کلسیم در خون، از تشکیل لخته جلوگیری می‌کند.
- در بانک‌های خون، آزمایشگاه‌ها و دستگاه‌های دیالیز کاربرد دارد.
محلول‌های تزریقی :
- تری سدیم سیترات به عنوان یک عامل تثبیت‌کننده و تنظیم‌کننده pH در محلول‌های تزریقی استفاده می‌شود.
- در داروهای تزریقی و محلول‌های وریدی کاربرد دارد.
درمان عفونت های ادراری :
- تری سدیم سیترات می‌تواند اسیدیته ادرار را کاهش دهد و به حل شدن سنگ‌های کلیوی اسیدی کمک کند.
- به عنوان یک مکمل درمانی برای کاهش درد و سوزش ناشی از عفونت‌های ادراری استفاده می‌شود.
صنایع آرایشی و بهداشتی :
تنظیم pH :
- تری سدیم سیترات به عنوان یک عامل تنظیم‌کننده pH در محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود تا محصول با pH پوست سازگار باشد.
- در کرم‌ها و لوسیون‌ها، شامپوها و نرم‌کننده‌ها و محصولات مراقبت از پوست کاربرد دارد.
نگهدارنده :
- تری سدیم سیترات می‌تواند به عنوان یک نگهدارنده در محصولات آرایشی و بهداشتی عمل کند و از رشد میکروارگانیسم ها جلوگیری نماید.
- در محصولات مبتنی بر آب کاربرد دارد.
صنایع شوینده و پاک‌کننده :
عامل کمپلکس ساز :
- تری سدیم سیترات به عنوان یک عامل کمپلکس‌ساز در شوینده‌ها و پاک‌کننده‌ها استفاده می‌شود و از تشکیل رسوبات آهکی جلوگیری می کند.
- در شوینده‌های لباسشویی، شوینده‌های ظرفشویی و پاک‌کننده‌های سطوح کاربرد دارد.
تقویت کننده شویندگی :
- تری‌سدیم سیترات می‌تواند عملکرد شوینده‌ها را بهبود بخشد.
- در شوینده‌های چند منظوره کاربرد دارد.
کاربردهای صنعتی دیگر:
صنایع نساجی :
- در رنگرزی پارچه برای بهبود جذب رنگ و جلوگیری از تغییر رنگ استفاده می‌شود.
تصفیه آب :
- برای حذف فلزات سنگین از پساب‌های صنعتی استفاده می‌شود.
صنایع کشاورزی :
- در کودهای مایع برای افزایش جذب آهن و سایر مواد مغذی توسط گیاهان استفاده می‌شود.
نقش تری سدیم سیترات در تولید پنیر
تری سدیم سیترات نقش مهمی در تولید پنیر، به‌ویژه در پنیرهای فرآوری شده، ایفا می‌کند. اصلی‌ترین کاربرد آن به عنوان یک امولسیفایر است.
در طی فرآیند پنیرسازی، پروتئین‌های شیر (کازئین) ساختاری شبکه‌ای ایجاد می‌کنند که چربی و آب را در خود نگه می‌دارد. در پنیرهای فرآوری شده، هدف این است که این ساختار حفظ شود و در عین حال محصولی نرم، یکنواخت و قابل پخش حاصل شود.
تری‌سدیم سیترات با پروتئین‌های کازئین پیوند برقرار کرده و آن‌ها را از هم جدا می‌کند (از دِپلیمریزاسیون پروتئین جلوگیری می‌کند). این عمل باعث می‌شود که پروتئین‌ها کمتر به هم بچسبند و در نتیجه :
پایداری محصول :
از جدا شدن چربی و آب از ساختار پنیر جلوگیری می‌کند و محصولی یکنواخت و پایدار ایجاد می‌شود.
بافت نرم و قابل پخش :
به پنیر بافت نرم‌تر و خامه ای تری می‌دهد که به راحتی قابل برش زدن یا پخش کردن است.
جلوگیری از دانه دانه شدن :
از دانه دانه شدن و بریده بریده شدن پنیر در حین ذوب شدن جلوگیری می‌کند.
تنظیم pH :
همچنین می تواند به تنظیم pH پنیر کمک کند که این خود بر طعم و بافت نهایی تأثیر می‌گذارد.
بنابراین، تری سدیم سیترات به عنوان یک افزودنی کلیدی در تولید پنیرهای فرآوری شده مانند پنیرهای تست، پنیرهای خامه‌ای و سس‌های پنیر عمل می کند تا بافت، پایداری و قابلیت پخش‌پذیری مطلوب را به آن‌ها بدهد.
نقش تری سدیم سیترات درآبکاری
تری‌سدیم سیترات در فرآیندهای آبکاری نقش‌های مختلفی ایفا می‌کند، که عمدتاً به خواص کمپلکس‌کنندگی و بافری آن مربوط می‌شود:
کمپلکس کننده فلزات :
تری سدیم سیترات می تواند با یون‌های فلزات مختلف (مانند نیکل، مس، طلا، نقره و روی) کمپلکس‌های محلول تشکیل دهد. این خاصیت در آبکاری بسیار مهم است زیر ا:
افزایش حلالیت نمک های فلزی :
- برخی از نمک‌های فلزی که برای آبکاری استفاده می‌شوند، ممکن است در محلول‌های آبی به سختی حل شوند. سیترات با تشکیل کمپلکس، حلالیت آن‌ها را افزایش می‌دهد و از رسوب ناخواسته جلوگیری می‌کند.
کنترل غلظت یون فلزی آزاد :
- با کمپلکس کردن یون‌های فلزی، غلظت یون فلزی آزاد در محلول به آرامی آزاد می‌شود. این امر به تشکیل یک لایه آبکاری یکنواخت‌تر و با کیفیت‌تر کمک می‌کند و از رسوب سریع و ناهمگون فلز جلوگیری می‌کند.
کاهش اثرات یون های مزاحم :
- تری‌سدیم سیترات می‌تواند با یون‌هایی که ممکن است باعث اختلال در فرآیند آبکاری شوند (مانند یون‌های آهن یا آلومینیوم)، کمپلکس تشکیل داده و اثرات منفی آن‌ها را کاهش دهد.
تنظیم‌کننده pH (بافر) :
- تری‌سدیم سیترات یک عامل بافری مؤثر است و به حفظ pH محلول آبکاری در یک محدوده مشخص کمک می‌کند.
- در بسیاری از فرآیند های آبکاری، حفظ pH ثابت برای اطمینان از کیفیت پوشش فلزی ضروری است. تغییرات pH می‌تواند بر سرعت رسوب فلز، کیفیت سطح آبکاری شده (مانند براقیت، چسبندگی و سختی) و حتی ترکیب پوشش تأثیر بگذارد. تری‌سدیم سیترات با مقاومت در برابر تغییرات pH، به پایداری محلول کمک می‌کند.
افزایش چسبندگی پوشش :
- در برخی موارد، حضور سیترات در محلول آبکاری می‌تواند به بهبود چسبندگی پوشش فلزی به سطح زیرین (فلزی یا غیرفلزی) کمک کند. این امر می‌تواند به دلیل تمیز کردن سطح و یا ایجاد یک لایه واسط مناسب باشد.
استفاده در حمام های پاک سازی و فعال سازی :
- علاوه بر حمام‌های آبکاری اصلی، تری‌سدیم سیترات ممکن است در حمام‌های پیش‌تصفیه سطوح (مانند پاک‌سازی یا فعال‌سازی) نیز استفاده شود تا هرگونه اکسید یا آلودگی باقی‌مانده را از سطح حذف کند و سطح را برای آبکاری آماده سازد.
به طور خلاصه، تری‌سدیم سیترات به عنوان یک جزء چندکاره در حمام‌های آبکاری عمل می‌کند که با مدیریت یون‌های فلزی و حفظ پایداری pH، به دستیابی به پوشش‌های فلزی با کیفیت، یکنواخت و چسبنده کمک شایانی می نماید.
مضرات تری سدیم سیترات چیست؟
تری‌سدیم سیترات به طور کلی به عنوان یک ماده ایمن توسط سازمان‌های نظارتی مانند FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) شناخته شده است و در مقادیر مجاز مصرف در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی و بهداشتی، عوارض جانبی جدی ندارد.
با این حال، مانند هر ماده شیمیایی دیگری، مصرف بیش از حد یا حساسیت‌های فردی می‌تواند منجر به بروز برخی عوارض خفیف شود:
مشکلات گوارشی :
- مصرف مقادیر زیاد تری‌سدیم سیترات، به‌ویژه در مکمل‌های غذایی یا نوشیدنی‌های غلیظ، ممکن است باعث ناراحتی‌های گوارشی مانند دل‌پیچه، اسهال یا نفخ شود. این به دلیل خاصیت اسیدی ضعیف آن و اثر ملین‌گونه احتمالی در دوزهای بالا است.
تداخل با جذب مواد معدنی :
- سیترات ها می‌توانند با یون های فلزی مانند کلسیم، منیزیم و آهن پیوند برقرار کنند. در دوزهای بسیار بالا، این امر ممکن است به طور تئوری بر جذب این مواد معدنی تأثیر بگذارد، هرچند در مصرف معمول مواد غذایی یا داروها این اثر قابل توجه نیست.
مشکلات در افراد مبتلا به بیماری های خاص :
- افرادی که به بیماری های کلیوی مبتلا هستند، باید در مصرف محصولاتی که حاوی سیترات هستند احتیاط کنند، زیرا کلیه ها نقش مهمی در متابولیسم سیترات دارند.
- افراد مبتلا به بیماری آدیسون (یک اختلال غدد فوق کلیه) نیز ممکن است به سیترات حساس باشند.
تحریک موضعی (در صورت تماس مستقیم) :
- در غلظت‌های بالا و در تماس مستقیم با پوست یا چشم، تری‌سدیم سیترات می‌تواند باعث تحریک خفیف شود. این مورد بیشتر در محیط‌های صنعتی یا آزمایشگاهی که با مقادیر زیاد کار می‌کنند، مطرح است و نه در مصرف عادی.
نکات مهم :
مقدار مصرف :
- مضرات احتمالی عمدتاً به دوز مصرفی بستگی دارد. در مقادیری که به عنوان افزودنی غذایی یا دارویی استفاده می‌شود، ایمن تلقی می‌گردد.
حساسیت فردی :
- مانند هر ماده دیگری، برخی افراد ممکن است نسبت به تری‌سدیم سیترات حساسیت بیشتری نشان دهند.
منابع مصرف :
- اغلب مضرات احتمالی مربوط به مصرف مکمل‌های سیترات یا نوشیدنی‌های بسیار غلیظ است، نه مصرف متعادل آن در غذاها.
در مجموع، تری‌سدیم سیترات یک افزودنی ایمن است و خطرات جدی برای سلامتی در مصرف عادی ندارد. با این حال، آگاهی از دوز مصرفی و شرایط سلامتی فردی همیشه توصیه می‌شود.
تفاوت تری سدیم سیترات و سدیم سیترات
به طور خلاصه، تفاوت اصلی بین تری سدیم سیترات و سدیم سیترات در موارد زیر است :
تعداد اتم های سدیم :
تری‌سدیم سیترات دارای سه اتم سدیم است، در حالی که سدیم سیترات می‌تواند یک (مونو سدیم سیترات) یا دو (دی سدیم سیترات) اتم سدیم داشته باشد.
قدرت بافری :
تری‌سدیم سیترات خاصیت بافری قوی‌تری نسبت به سدیم سیترات دارد. این به این معنی است که تری‌سدیم سیترات می‌تواند در برابر تغییرات pH بهتر مقاومت کند.
قدرت کمپلکس کنندگی :
تری‌سدیم سیترات قدرت کمپلکس‌کنندگی بیشتری نسبت به سدیم سیترات دارد. این به این معنی است که تری‌سدیم سیترات بهتر می‌تواند با یون‌های فلزی پیوند برقرار کند.
کاربردها :
با توجه به تفاوت در خواص، تری‌سدیم سیترات بیشتر در مواردی استفاده می‌شود که نیاز به بافر قوی یا کمپلکس‌کنندگی بالا باشد، در حالی که سدیم سیترات در کاربردهای ملایم‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به طور کلی، تری‌سدیم سیترات شکل قوی‌تری از سدیم سیترات است و در شرایطی که نیاز به عملکرد قوی‌تری باشد، استفاده می‌شود.
آیا تری سدیم سیترات برای سلامتی ضرر دارد؟
تری سدیم سیترات به طور کلی برای سلامتی مضر نیست و بی‌خطر تلقی می‌شود. این ماده به عنوان یک افزودنی غذایی با کد E331، مجوز استفاده در صنایع غذایی را دارد. با این وجود، مانند هر ماده دیگری، مصرف بیش از حد آن ممکن است باعث ایجاد ناراحتی‌های گوارشی خفیف در برخی افراد شود. بنابراین، توصیه می‌شود در مصرف آن اعتدال رعایت شود.
آیا تری سدیم سیترات اسیدی است؟
تری‌سدیم سیترات یک ماده قلیایی است. محلول آن در آب دارای pH بین ۷.۵ تا ۹ است و به همین دلیل می‌تواند به کاهش اسیدیته در بدن و محصولات مختلف کمک کند. در واقع، این خاصیت قلیایی تری سدیم سیترات است که آن را برای تنظیم pH و کاهش اسیدیته مفید می سازد.
فروش تری سدیم سیترات
تری سدیم سیترات، وارد شده از کشور چین، با ارائه پروفرما و تضمین کیفیت مطابق با آنالیز ارائه شده، به فروش می‌رسد. این محصول با اطمینان از کیفیت، در دسترس شما قرار دارد.
قیمت تری سدیم سیترات
برای اطلاع از قیمت تری سدیم سیترات دی هیدرات و همچنین کسب اطلاعات بیشتر در زمینه واردات و فروش پروفرمایی مواد اولیه شیمیایی، می‌توانید با کارشناسان مجرب ما در شرکت آداک شیمی تماس حاصل فرمایید.